Калі вы з’яўляецеся карыстальнікам Netflix (платформы кінастужак і тэлівізійных праграм), то, магчыма, бачылі анансаванае раней расейскае кіно “Anna K” пазначанае ў допісе, як “вялікая сучасная інтэрпрэтацыя Анны Карэнінай Талстога”. Пакуль што серыял не дасяжны, але незразумела ці ён знаходзіцца ў рэжыме чакання за конт часовага “непаразумення” ці скасаваны ўвогуле ў знак вечнай салдарнасці з Украінай. Усё пакажа час, але цікавіць пытанне існавання Анны Карэнінай агулам.

Апошні раз несупынная Анна ў аднайменнай стужцы паўстала на экранах заходніх кіназалаў у 2012 з тварам Кіры Найтлі. Я не заўважыла асаблівай повязі твора з Расеяй і, напэўна, не ведаючы назвы і праглядзеўшы ўрыўкі бяз відавачных сымбалічных індыкатараў магла б прыпусціць, што кінатвор быў пра Мадам Бавары  – настолькі ён быў эстэтычна “заходні”. Таксама дзівосным падаваўся факт, што ў ролі Аляксея Карэніна здымаўся ніхто іншы, як Джуд Ло, які быў занесены ў чорны ліст творчых асоб у Беларусі (згадаем, што спадар Ло далучыўся да пратэсту супраць дыктатуры ў сакавіку 2011 у Лондане.) Аляксей Карэнін з тварам чалавека недапушчальнага для “русского міра” – гэта як мінімум забаўляльная гісторыя. Але дзівуе не гэта. 

Джордж Оруэл, кнігі якога і на сёння залятаюць на вяршыню і з’яўляюцца ў рэкамендацыях, яшчэ ў 1941 годзе сцвярджаў, што любое мастацтва – гэта прапаганда. У адным са сваіх эсэ, як прыклад, Оруэл прывёў Талстога з яго ашалелай крытыкай і нападкамі на творчасць і само існаванне Шэкспіра ў культурнай прасторы свету. Што ж пісаў Леў у сваім крытычным артыкуле “О Шекспире и о Драме”?

“Помню то удивленье, которое я испытал при первом чтении Шекспира. Я ожидал получить большое эстетическое наслаждение. Но, прочтя одно за другим считающиеся лучшими его произведения: «Короля Лира», «Ромео и Юлию», «Гамлета», «Макбета», я не только не испытал наслаждения, но почувствовал неотразимое отвращение, скуку и недоумение о том, я ли безумен, находя ничтожными и прямо дурными произведения, которые считаются верхом совершенства всем образованным миром, или безумно то значение, которое приписывается этим образованным миром произведениям Шекспира.(…)

Сейчас, перед писанием этой статьи, 75-летним стариком, желая еще раз проверить себя, я вновь прочел всего Шекспира от «Лира», «Гамлета», «Отелло» до хроник Генрихов, «Троила и Крессиды», «Бури» и «Цимбелина» и с еще большей силой испытал то же чувство, но уже не недоумения, а твердого, несомненного убеждения в том, что та непререкаемая слава великого, гениального писателя, которой пользуется Шекспир и которая заставляет писателей нашего времени подражать ему, а читателей и зрителей, извращая свое эстетическое и этическое понимание, отыскивать в нем несуществующее достоинство, есть великое зло, как и всякая неправда.

Произведения Шекспира не отвечают требованиям всякого искусства, и, кроме того, направление их самое низменное, безнравственное.”

Зараз такое стаўленне Талстога тлумачаць умоўнай сутычкай жанраў – нібы занадта “рэалістычнага” Льва нервавала фанабэрлівасць і залішняя манернасць Шэкспіра, але яшчэ Оруэл напалягаў на тым, што прычынай незадаволенасці ёсць звычайная чалавечая зайздрасць, схільнасць да глыбокай беспрычыннай нянавісці і ў сваю чаргу наўмысная слепата Талстога, якая матывавала яго на фальсіфікацыю. Няпраўда ў тым, піша Оруэл, што Талстой выстаўляе Шэкспіра амаральным пісьменнікам: “Яго маральны кодэкс можа адрознівацца ад маральнага кодэкса Талстога, але ў яго, безумоўна, ёсць маральны кодэкс, які бачны ва ўсіх яго творах.” 

На той час, Леў яшчэ не ведаў, як будуць насіцца яго суайчыннікі з верай у вялікага Пушкіна і веліч расейскай культуры і працягваў:

“Так что вообще я встречал в поклонниках Шекспира, при моих попытках получить объяснение величия его, совершенно то же отношение, какое встречал и встречается обыкновенно в защитниках каких-либо догматов, принятых не рассуждением, а верой.

Объяснение этой удивительной славы есть только одно: слава эта есть одна из тех эпидемических внушений, которым всегда подвергались и подвергаются люди (…)

Поэтому-то я и думаю, что чем скорее люди освободятся от ложного восхваления Шекспира, тем это будет лучше. Во-первых, потому, что, освободившись от этой лжи, люди должны будут понять, что драма, не имеющая в своей основе религиозного начала, есть не только не важное, хорошее дело, как это думают теперь, но самое пошлое и презренное дело.” 

Зразумела, што спробы Талстога неяк зруйнаваць рэпутацыю і папулярнасць  Шэкспіра не дасягнулі мэты і “народны” пісьменнік дажываў век, так і не зразумеўшы прычыну папулярнасці ненавіснага Ўільма, але не зразумела, чаму носьбіты культурнай спадчыны знакамітага і непаўторнага паэта і драматурга працягваюць прыцягваць за вушы Анну Карэніну на свае сцэны і экраны. Усе ведаюць пра існаванне “Вайна і Мір”, чаму б у дадатак, для агульнай адукацыі, не азнаёміць публіку з “хэйтарскім” эсэ Талстога “On Shakespear and the Drama” ? 

Netflix, no need to pause – cancel!

“Відавочна, што паэт — гэта больш, чым мысляр і настаўнік, хоць і павінен ім быць. Кожны твор мае свой прапагандысцкі аспект, і ўсё ж у любой кнізе, п’есе, паэме павінна быць рэшта чагосьці, на што проста не ўплывае мараль або сэнс – рэшта чагосьці, што можна назваць толькі мастацтвам. У пэўных межах дрэнная думка і дрэнная мараль могуць быць добрай літаратурай. Калі такі вялікі чалавек, як Талстой, не змог даказаць адваротнага, я сумняваюся, што хтосьці іншы можа таксама.” – Джордж Оруэл, 5 ліпеня 1941

Марына Кражова                    

J. Goddard, 2022. War in Ukraine: Netflix shelves Tolstoy adaptation after criticism. The Times. https://www.thetimes.co.uk/article/war-in-ukraine-netflix-shelves-tolstoy-adaptation-after-criticism-vwwj8pvn3

Hochschild, 2017. Orwell on Truth.

Л. Толстой. О Шекспире и о драме.https://rvb.ru/tolstoy/01text/vol_15/01text/0332.htm