(BLR-POL)

Рэдактар часапіса “Беларус” Міхал Чаропка пагутатрыў з Гэнэральным консулам Рэспублікі Польшча ў Нью-Ёрку спадаром Адрыянам Кубіцкім. 

– Добры дзень, шаноўны спадар Консул, і вялікі дзякуй за згоду на гэтае інтэрв’ю. Дазвольце яшчэ раз падзякаваць Вам і польскаму грамадству за падтрымку, якую Польшча аказвае беларусам. А беларусы, у сваю чаргу, вельмі падтрымліваюць Польшчу, якая робіць усё магчымае і немагчымае, каб дапамагчы Украіне. У сувязі з гэтым у мяне да вас некалькі пытаньняў.

– Спачатку раскажыце нам крыху пра сябе. Дзе вы нарадзіліся і ці маеце беларускія карані? Якія даты ў супольнай польска-беларускай гісторыі вы лічыце найбольш важнымі, каб на гэтым фоне хутчэй аднавіць адносіны?

– Я нарадзіўся ў Торуні і, на жаль, сярод маіх бліжэйшых продкаў няма беларусаў. Але я ўпэўнены, што калі б добра пашукаць у радавым дрэве, то напэўна ва ўсіх дзесьці  ёсць трошку і ад палякаў, і ад беларусаў, і ад украінцаў… 

Бо гісторыя ўзаемаадносін нашых народаў доўгая і цікавая. Безумоўна, адной з найважнейшых падзей паміж намі была Люблінская унія 1569 года, у выніку якой палякі і беларусы пачалі дзяліць землі ў межах адной дзяржавы.

Яшчэ адна важная дата – 1794 год, калі Тадэвуш Касцюшка падняў паўстанне супраць падзелаў, аб’яднаўшы жыхароў Рэчы Паспалітай. Гэта было не апошняе паўстанне, якое яднае наша памяць. У 1863 годзе Кастусь Каліноўскі актыўна ўдзельнічаў у Студзеньскім паўстанні, за што заплаціў самую высокую цану.

Аднак неабавязкова хадзіць так далёка, каб заўважыць падзеі, важныя для нашых народаў. У мінулым годзе мы адзначылі 30-годдзе ўстанаўленьня дыпляматычных адносін, калі незалежная Беларусь стала на шлях незалежнай дзяржавы. Сёлета спаўняецца 30 гадоў з дня падпісаньня Дамовы аб добрасуседстве і сяброўскім супрацоўніцтве паміж Польшчай і Беларусьсю.

Сумна, што размова ідзе ў жніўні, усяго праз паўтара дзясятка дзён пасля другой гадавіны фальсіфікацыі выбараў у Беларусі. 9 жніўня 2020 года – гэта дата, якая сімвалізуе парушэньне правоў чалавека, грамадзянскай свабоды і дэмакратыі. Аднак мы ўсе бачым, што беларусы ніколі не адмаўляліся ад імкненьня да дэмакратыі, пачатае ў 1991 годзе. Такія апазыцыянэры, як Сьвятлана Ціханоўская ці Зянон Пазьняк, зьяўляюцца найлепшым таму прыкладам, і іх рашучыя дзеяньні даюць надзею на тое, што дэмакратычныя працэсы ў Беларусі наступяць.

– Як вы лічыце, што адчувае і чым жыве польскае грамадзтва з пачатку вайны, якую Расея пачала ва Ўкраіне?

– Імпэрыялістычная палітыка Расеі ўжо шмат гадоў хвалюе польскае грамадства. Польскія палітыкі і грамадскія дзеячы ўвесь час падтрымлівалі дэмакратычныя працэсы у краінах, якія пацярпелі ад агрэсіўнай экспансіі Крамля. У 2008 годзе перад расейскім нападам на Грузію Лех Качыньскі папярэдзіў кіраўніцтва ў Тбілісі пра расейскую пагрозу. Сёння, перад тварам варварскага нападу на Украіну, гэтыя словы вяртаюцца да нас з падвоенай сілай.

Вайна за нашу ўсходнюю мяжу, па сутнасці, доўжыцца ўжо шмат гадоў. Аднак маштаб узброенага нападу, які мы назіраем з 24 лютага, усіх нас здзівіў і напалохаў. Мы з трывогай назіралі за развіццём сітуацыі, але ў той жа час адразу адчулі атмасферу еднасьці з украінскім народам, асабліва з бежанцамі, якія масава прыбылі ў Польшчу.

Вельмі кранальнай была рэакцыя мільёнаў палякаў, якія адгукнуліся на бяду суседа. Арганізаваная цэнтральнымі ўладамі і мясцовымі ворганамі самакіраваньня дапамога давала магчымасьць хутка знайсьці жыльлё людзям, якія беглі ад вайны. Да сёньняшняга дня многія палякі прысвячаюць свой час падтрымцы людзей, якія прыехалі ў Польшчу з Украіны пасля 24 лютага. Больш за 5 мільёнаў бежанцаў перасеклі нашу мяжу. Аднак я перакананы, што пры надзвычайнай салідарнасьці, суперажываньні і актыўнасьці польскага грамадства і людзей добрай волі з усяго свету дапамога будзе працягвацца.

– Якая пазыцыя кіраўніцтва Польшчы ў дачыненьні да сытуацыі ў Беларусі? Ці згодныя вы з тым, што цяпер Беларусь знаходзіцца пад падвойнай акупацыяй з аднаго боку Расеі і з другога боку антыбеларускага рэжыму Лукашэнкі?

– Польшча ўжо шмат гадоў падтрымлівае дэмакратычныя працэсы на Беларусі. Беларускія апазыцыянэры змагаюцца за сваю, самастойную і незалежную дзяржаву. Мы прызнаем, што выбары 9 жніўня 2020 года былі сфальсіфікаваныя, і тым больш мы ня можам прыняць вынікі канстытуцыйнага рэфэрэндуму, на якім дыскрэдытаваная ўлада спрабуе навязаць грамадзянам законы, якія супярэчаць любым правілам дэмакратыі. Мы, палякі, у рэшце рэшт, маем падобны досьвед, калі падчас існаваньня ЗССР мы знаходзіліся пад падаўляючым уплывам Савецкага Зьвязу. Таму мы, як палякі, з вялікім разуменьнем ставімся да барацьбы, якую вядуць сёньня ўсе беларусы, якія змагаюцца за свабоду і дэмакратыю.

Цяперашняя сытуацыя ў Беларусі вельмі балючая, калі кожны дзень мы назіраем неабгрунтаваныя замахі на грамадзянскія правы і свабоды. Ахвярамі такіх рэпрэсій сталі таксама грамадзяне Польшчы: Анджэй Пачобут і Анжаліка Борыс. Міжнародная супольнасць ня можа прыняць такія паводзіны беларускага рэжыму, якія носяць прыкметы пераследу і закранаюць саму сутнасць правоў чалавека.

Палітыка менскіх уладаў — гэта таксама парушэньне многіх нормаў і звычаяў міжнароднага права. Расследаваньне ICAO паказала, што беларускія ўлады наўмысна парушылі правілы міжнароднай грамадзянскай авіяцыі, наўмысна паведамілі пра ілжывую пагрозу выбуху і прымусілі да пасадкі ў Менску самалёт, з якога быў прымусова зьняты апазыцыянэр Раман Пратасевіч.

Для палякаў надта балюча адбіваецца знішчэньне магілаў і месц памяці польскіх жаўнераў, аб чым мы чуем у апошнія месяцы. У ліпені беларускія ўлады пастанавілі зьнішчыць цвінтар польскіх жаўнераў у Мікулішчах, на якім спачываюць жаўнеры ІІІ і IV Брыгад Арміі Краёвай, якія ўдзельнічалі ў апэрацыі “Вострая Брама”, і якія загінулі ў бітве за вызваленьне Вільні з-пад нямецкай акупацыі. Гэта чарговы акт барбарскай спробы перапісаць гісторыю.

– Я ведаю, што цяпер у Польшчы, як і ў краінах Усходняй Эўропы, дамінуе ідэя праэкту Балта-Чарнаморскага зьвязу. Якую ролю ў гэтым павінна адыграць Беларусь і на якой аснове плянуецца будаваць адносіны паміж краінамі, якія ўваходзяць у яе склад? 

– Сапраўды, з 2015 года, дзякуючы сумэснай працы прэзідэнта Анджэя Дуды і прэзідэнта Калінды Грабар-Кітаравіч, была распрацавана “Ініцыятыва трох мораў”, якая ў цяперашні час аб’ядноўвае 12 дзяржаў-членаў Эўрапейскага зьвязу, размешчаных паміж Балтыйскім, Чорным і Адрыятычным морамі. Нью-Ёрк з’яўляецца асабліва важным месцам для развіцьця гэтай ініцыятывы, таму што мэнавіта тут 7 гадоў таму адбылася пэршая міждзяржаўная сустрэча, якая прывяла да арганізацыі 1-га саміту “Ініцыятывы трох мораў” у 2016 годзе.

Такая форма партнэрства дазваляе моцна і салідарна выказваць інтарэсы краін рэгіёна, якія ў сілу гэаграфічных умоў і гістарычнага мінулага вельмі часта з’яўляюцца агульнымі.

Гэта і эканамічныя, і палітычныя інтарэсы, якія не заўсёды маюць аднастайны характар. Аднак сярод краін, звязаных з Ініцыятывай, мы заўважаем, што існуе патрэба ў моцнай арганізацыі, якая дапаможа дзейнічаць дзеля развіцьця і бясьпекі Цэнтральнае Эўропы. Такая салідарнасьць асабліва патрэбна сёньня, калі ідзе вайна, выкліканая расейскай агрэсіяй.

Пачынаючы з чэрвеня 2022 года краіны, якія не з’яўляюцца асацыяванымі ў Эўрапейскім зьвязе, таксама маюць магчымасьць прыняць актыўны ўдзел у “Ініцыятыве трох мораў” у якасьці партнэраў-удзельнікаў. У выніку ўдалося ўключыць у сваю дзейнасць Ініцыятыву Ўкраіны, намаганьні якой па ўступленьні ў Эўразьвяз падтрымліваюць усе асацыяваныя краіны. Я думаю, што многія краіны нашага рэгіёну спадзяюцца, што прыйдзе час, калі і дэмакратычная Беларусь зможа ўдзельнічаць у Ініцыятыве.

– Эўразьвяз сёньня абмяркоўвае забарону на візы для грамадзян Расеі. Ці беларусы таксама павінны атрымаць такія абмэжаваньні?

– Такая дыскусія сярод прадстаўнікоў дзяржаў-членаў сапраўды ёсьць. Пры гэтым варта падкрэсліць, што ў асноўным гаворка ідзе аб шэнгэнскіх візах, якія дазваляюць уязджаць у любую краіну Шэнгэнскага пагадненьня і знаходзіцца там 90 дзён на працягу 180 дзён. Любыя зьмены ў гэтым пляне павінны, аднак, грунтавацца на дыпляматычных і палітычных дамоўленасьцях на ўзроўні ЭЗ. Аднак гэта не раўнавартасна забароне на ўезд у краіны-члены, якія самі фармуюць сваю візавую палітыку.

Нельга забываць, што Расея больш за паўгода вядзе агрэсіўную вайну, ня лічачы ахвяраў сярод мірнага насельніцтва. Міністар замэжных справаў Рэспублікі Польшча Зьбігнеў Раў, наведваючы ў жніўні Бучу, Ірпень і Барадзянку, выразна заявіў, што гэтыя мейсцы «ўвойдуць у гісторыю як мейсцы ваенных злачынстваў супраць чалавечнасьці». Цяжка ўявіць сабе сытуацыю, калі грамадзяне Расейскай Фэдэрацыі могуць падарожнічаць па Эўропе з турыстычнымі мэтамі.

Зараз у Беларусі дзейнічаюць польскія прадстаўніцтвы, дзякуючы якім беларускія грамадзяне, многія з якіх схаваліся ад палітычных рэпрэсій, а таксама тыя, хто вучыцца ці працуе ў Польшчы, могуць у звычайным парадку падаваць заявы на розныя формы дазволу на знаходжаньне ў Польшчы.

– Мы ведаем, што польскі ўрад вельмі дапамагае беларусам у Польшчы. Акрамя таго, спадар Консул у сваіх прамовах казаў, што ён гатовы дапамагаць беларусам, якія тут знаходзяцца. Ці ёсць плян гэтай дапамогі?

– Польшча нязменна падтрымлівае дзейнасць, накіраваную на пабудову сувэрэннай і дэмакратычнай Беларусі. Таму мы стараемся падтрымліваць грамадзян Беларусі і за межамі нашых краін. Ёсць шмат праяваў такой дзейнасьці, як асобных людзей, так і арганізацый і аб’яднаньняў.

У індывідуальным парадку консульскія ўстановы, у тым ліку Гэнэральнае консульства Рэспублікі Польшча ў Нью-Ёрку, могуць прымаць заявы ад замежных грамадзян, якія прэтэндуюць на Карту паляка. Гэта дакумант, які палягчае ня толькі знаходжаньне ў Польшчы, але і перамяшчэньне па краіне, уладкаваньне на працу ці пачатак вучобы. З моманту пачатку выдачы Картаў паляка толькі ў Беларусі было пададзена больш за 160 тысяч заявак на гэты дакумант. У консульстве ў Нью-Ёрку мы пастаянна апрацоўваем шмат заяваў ад грамадзян Беларусі, якія адчуваюць сябе звязанымі з Польшчай. Гэта паспяховы прыклад інстытуцыйнай дзейнасьці, якая, заснаваная на агульнай спадчыне, з’яўляецца выразам клопату аб агульнай будучыні.

Польшча актыўна падтрымлівае беларускія арганізацыі і суполкі, а таксама беларускую культуру. У прошлым годзе, калі ня змог адбыцца менскі “Месяц фатаграфіі”, Інстытут Пілецкага арганізаваў у Бэрліне выстаўку “Жыве Беларусь!”, каб адзначыць беларускую фатаграфію, дазволіць раскрыць яе багатае выяўленьне без цэнзуры, а таксама і расказаць нашым заходнім суседзям пра падзеі 9 жніўня 2020 года. У Польшчы таксама  арганізаваны фэстываль фільмаў Bulbamovie, дзе дэманструюцца фільмы незалежных беларускіх кінематаграфістаў, і партнэрам якога гэтым разам выступіла Міністэрства замежных спраў.

– У сакавіку 2022 года перад беларускай царквой у Брукліне ўсталявалі два помнікі нацыянальным героям нашай былой агульнай дзяржавы. Ці лічыце вы, што беларусы і палякі сапраўды павінны падзяляць спадчыну, напрыклад, паэзію Міцкевіча ці музыку Манюшкі? Як увогуле трэба ставіцца да агульнай спадчыны, каб было як мага меньш канфліктаў? 

– Адкрыцьцё помнікаў Тадэвушу Касцюшку і Кастусю Каліноўскаму перад беларускай царквой з’яўляецца знакам таго, што ў палякаў і беларусаў ёсць агульныя героі. Гэта вялікія постаці, якіх хопіць не на адзін народ. Тадэвуш Касцюшка, акрамя нашага кантэксту Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, з’яўляецца яшчэ і амэрыканскім героем.

Бо наша культура — гэта ня толькі Міцкевіч ці Манюшка, але і традыцыі і звычаі, у тым ліку моцная прыхільнасць да свабоды і незалежнасьці, якія матывуюць дзеяньні беларускіх апазыцыянэраў. Наша гісторыя дзяржаўнасьці складвалася ў супольнай, шматэтнічнай і талерантнай дзяржаве – Рэчы Паспалітай.

У Польшчы створаныя грамадскія ўстановы, якія клапоцяцца пра матэрыяльнае вымярэньне гэтай спадчыны, напрыклад, «Нацыянальны інстытут польскай культурнай спадчыны за мяжой Polonika», які падтрымлівае ініцыятывы, якія выхоўваюць месцы, важныя для нашай агульнай гісторыі. Такія працы адбываліся і ў Беларусі, дзе Фонд падтрыманьня  культурнай спадчыны займаўся, у тым ліку, рамонтам Фары Вітольда ў Навагрудку, дзе быў ахрышчаны паэт Адам Міцкевіч. Тым больш сумна, што ўлады ў Менску не ўспрымаюць гэтае агульнае вымярэньне нашай гісторыі і не дазваляюць праводзіць працы, якія маглі б закласьці падмурак шанаваньня агульнай спадчыны нашых краін.

Агульная гісторыя — гэта, вядома, і творцы нашай культуры, якіх шануюць і ў Польшчы, і ў Беларусі. Вы згадалі Манюшку і Міцкевіча, якія нас, безумоўна, звязваюць, але ёсць таксама Агінскі і Нарушэвіч, у якіх мы знаходзім шматлікія асабістыя польска-беларускія сляды ў біяграфіі. Безумоўна, ёсць шмат творцаў, як старажытных, так і сучасных, чыю польска-беларускую спадчыну яшчэ трэба будзе адкрыць. Добрай нагодай для гэтага можа стаць абвешчаны Святланай Ціханоўскай Міжнародны дзень беларускай культуры, які мы адзначаем 7 ліпеня.

Агульная спадчына — гэта перш за ўсё пошук таго, што нас аб’ядноўвае. Таму мы стараемся шукаць такія агульныя моманты. Адзін з іх — колеры: польскі бела-чырвоны і беларускі бел-чырвона-белы, якія мы падзяляем. У ліпені гэтага году быў абвешчаны, сярод іншых Міністэрствам замежных справаў, міжнародны конкурс на плякат «Бел-чырвона-белы», які заахвоціў прадэманстраваць прадэмакратычныя выступы апошніх гадоў у Беларусі. Было створана шмат прыгожых твораў, якія потым дэманстраваліся на пленэры ў Варшаве.

Гісторыя нашага краю вельмі цяжкая і складаная, таму польска-беларуская гісторыя ня можа абмінуць асобных цёмных старонак. Адносіны паміж народамі павінны будавацца на праўдзе, але гэта не павінна прыводзіць да таго, што некаторыя постаці прымаюцца за свае і ідуць указваньні на ўзаемныя крыўды. Бо польска-беларуская гісторыя вучыць нас, што сапраўдная, доўгатэрміновая сіла — у еднасці і салідарнасьці.

– Спадар Гэнэральны консул, вялікі дзякуй за інтэрв’ю.

– Дзякуй вялікі.

Гутарыў: Міхал Чаропка

Перкалад польска-беларускі: Алесь Пазьняк, Міхал Чаропка

__

Redaktor miesięcznika “Białoruś” Michał Charopka rozmawiał z Konsulem Generalnym RP w Nowym Jorku, Panem Adrianem Kubickim.

– Witam, Szanowny Panie Konsulu, i bardzo dziękuję za zgodę na ten wywiad. Pozwolę sobie jeszcze raz podziękować Państwu i społeczeństwu polskiemu za wsparcie, które Polska wskazuje Białorusinom. A Białorusini z kolei bardzo wspierają Polskę, która robi wszystko, co możliwe i niemożliwe, aby pomóc Ukrainie. W związku z tym mam do Pana kilka pytań.

– Najpierw proszę opowiedzieć nam trochę o sobie. Gdzie się Pan urodził i czy ma jakieś  białoruskie korzenia? Jakie daty we wspólnej polsko-białoruskiej historii uważa Pan za najważniejsze, aby szybko odbudować stosunki na tym tle?’

– Pochodzę z Torunia i niestety nie mam wśród swoich bezpośrednich przodków żadnych Białorusinów. Ale jestem pewien, że to gdyby tylko sięgnąć odpowiednio daleko, ktoś taki by się znalazł. Przez tyle lat nasi przodkowie mieszkali w jednym państwie, obok siebie, że na pewno wszyscy mamy w swoich drzewach genealogicznych Polaków, Białorusinów, Ukraińców…

Historia relacji między naszymi narodami jest przecież długa i ciekawa. Na pewno jednym z najistotniejszych wydarzeń była unia lubelska 1 lipca 1569 r., w wyniku której Polacy i Białorusini zaczęli dzielić ze sobą ziemie w ramach jednego państwa. 

Kolejną ważną datą jest 1794 rok, kiedy Tadeusz Kościuszko ruszył z insurekcją przeciw zaborcom zrzeszając mieszkańców Rzeczpospolitej, czym zapisał się na zawsze w naszej wspólnej historii. Nie było to zresztą ostatnie powstanie, którego pamięć nas łączy. W 1863 roku Kastus Kalinouski, postać tak ważna dla rozwoju kultury i języka Białorusi, aktywnie włączył się w Powstanie Styczniowe, za co zapłacił najwyższą cenę. 

Nie trzeba jednak sięgać tak daleko, żeby dostrzec ważne dla naszych narodów wydarzenia. W zeszłym roku obchodziliśmy 30-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych, kiedy to niepodległa Białoruś wkroczyła na drogę ku obywatelskiej, demokratycznej państwowości. W tym roku mija 30 lat od podpisania traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między Polską a Białorusią.

To przykre, że rozmawiamy akurat w sierpniu, zaledwie kilkanaście dni po 2. rocznicy sfałszowanych wyborów na Białorusi. 9 sierpnia 2020 r. to data, która stanowi symbol pogwałcenia praw człowieka, wolności obywatelskiej i demokracji. Widzimy jednak wszyscy, że Białorusini nigdy nie zrezygnowali z dążenia ku w pełni demokratycznej państwowości, jakie rozpoczęli w 1991 roku. Opozycjoniści, tacy jak Swietłana Cichanouska czy Zianon Pazniak, są tego najlepszym przykładem, a ich pełne determinacji działania budzą nadzieję, że procesy demokratyczne na Białorusi nadejdą.

– Jak zdaniem Pana czuje się i żyje polskie społeczeństwo od początku wojny, którą Rosja rozpoczęła na Ukrainie?

– Imperialistyczna polityka Rosji budziła zaniepokojenie polskiego społeczeństwa już od wielu lat. Polscy politycy i działacze społeczni angażowali się we wspieranie procesów demokratycznych państw dotkniętych agresywną ekspansją Kremla. W 2008 r. śp. Lech Kaczyński, po bezprecedensowym ataku na Gruzję, ostrzegał w Tibilisi przed rosyjskim zagrożeniem. Dziś, w obliczu barbarzyńskiej napaści na Ukrainę, słowa te wracają do nas ze zdwojoną siłą. 

Wojna za naszą wschodnią granicą de facto toczy się już od wielu lat. Jednak skala zbrojnej napaści, którą obserwujemy od 24 lutego, zaskoczyła i przestraszyła nas wszystkich. Z zaniepokojeniem obserwowaliśmy rozwój sytuacji, jednak równolegle od razu dało się odczuć atmosferę jedności z narodem ukraińskim, szczególnie z uchodźcami, którzy masowo przybywali do Polski.

Reakcja wielu milionów Polaków, odpowiadających na krzywdę sąsiada, była bardzo poruszająca. W ramach oddolnych inicjatyw ludzie organizowali się na dworcach, w punktach pomocy i w miarę swoich możliwości poświęcali czas uchodźcom. Oddolne, jak i zorganizowane przez władze centralne oraz samorządy działania pozwoliły błyskawicznie znajdować zakwaterowanie dla chroniących się przed wojną. Przyjmujący uchodźców otrzymywali od rządu zapomogę, która miała wspierać ich domowy budżet i pozwalać lepiej zaopiekować się uchodźcami. Wolontariusze z całego świata, w tym ze Stanów Zjednoczonych, a także wielu Białorusinów, angażowali się we wszystkie przejawy działalności na rzecz uchodźców.

Do dziś bardzo wielu Polaków poświęca swój czas wspieraniu osób, które przybyły z Ukrainy do Polski po 24 lutego. Naszą granicę przekroczyło ponad 5 milionów uchodźców i potrzeby wciąż są ogromne. Jestem jednak przekonany, że wobec niezwykłej solidarności, empatii i aktywności, jaką okazało polskie społeczeństwo oraz ludzie dobrej woli z całego świata, pomoc będzie dalej trwać. 

– Jaka jest pozycja kierownictwa Polski w związku z sytuacją na Białorusi? Czy Pan się zgadza z tym, że Białoruś jest obecnie pod podwójną okupacją Rosji z jednej strony i anty białoruskiego reżimu Łukaszenki z drugiej strony?

– Polska od wielu lat wspiera procesy demokratyczne na Białorusi. Białoruscy opozycjoniści walczą o własne, niezależne i niepodległe państwo. Uznajemy, że wybory z 9 sierpnia 2020 r. były sfałszowane, tym bardziej nie możemy zaakceptować wyników referendum konstytucyjnego, w którym zdyskredytowana władza próbuje narzucić obywatelom prawa wbrew jakimkolwiek zasadom demokracji. My jako Polacy mamy przecież podobne doświadczenia, kiedy za czasów istnienia ZSRR znajdowaliśmy się pod przemożnym wpływem Związku Sowieckiego. Dlatego mamy jako Polacy bardzo dużo zrozumienia dla walki jaką odbywają dzisiaj wszyscy Białorusini walczący o wolność i demokrację. 

Obecna sytuacja na Białorusi jest bardzo bolesna, gdy każdego dnia obserwujemy nieuzasadnione ataki na swobody i wolności obywatelskie. Ofiarami takich represji są również obywatele polscy: Andrzej Poczobut i Angelika Borys. Społeczność międzynarodowa nie może godzić się na takie postępowanie białoruskiego reżimu, które nosi znamiona prześladowania i wymierzone jest w samą istotę praw człowieka.  

Polityka mińskich władz to również pogwałcenie wielu norm i zwyczajów prawa międzynarodowego. Dochodzenie ICAO wykazało, że białoruskie władze umyślnie naruszyły międzynarodowe przepisy lotnictwa cywilnego, celowo zakomunikowały nieprawdziwe zagrożenie bombowe i spowodowały lądowanie w Mińsku samolotu, z którego siłą wyprowadzono opozycjonistę Ramana Pratasiewicza. 

Dla Polaków wyjątkowo bolesne jest niszczenie mogił polskich żołnierzy i miejsc pamięci, o którym słyszymy w ostatnich miesiącach. W lipcu Władze Białorusi postanowiły zniszczyć cmentarz żołnierzy polskich w Mikuliszach, na którym spoczywają żołnierze III i VI Brygady Armii Krajowej, uczestnicy operacji „Ostra Brama”, którzy polegli w walce o wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej. To kolejny akt barbarzyńskiej próby przepisywania historii. 

– Wiem, że teraz w Polsce, a również w krajach Europy Wschodniej dominuje idea projektu Unii Bałtycko-Czarnomorskiej. Jaka rola w tym należy Białorusi i na jakiej podstawie planuje się budowanie relacji między krajami, w niej zawartymi?

– Rzeczywiście od 2015 r., dzięki wspólnej pracy Prezydenta Andrzeja Dudy oraz Prezydent Kolindy Grabar-Kitarović, rozwijana jest Inicjatywa Trójmorza, która zrzesza obecnie 12 państw członkowskich Unii Europejskiej, położonych między morzami bałtyckim, czarnym i adriatyckim. Nowy Jork jest miejscem szczególnie istotnym dla rozwoju tej Inicjatywy, bo właśnie tutaj 7 lat temu odbyło się pierwsze spotkanie międzypaństwowe, które doprowadziło do organizacji w 2016 r. 1. szczytu Inicjatywy Trójmorza.

Taka forma partnerstwa pozwala w silny i zjednoczony sposób wyrażać interesy państw regionu, które z uwagi na uwarunkowania geograficzne, jak i zaszłości historyczne, są bardzo często wspólne.

Są to zarówno interesy gospodarcze, jak i polityczne, które nie zawsze mają jednolity charakter. Wśród państw zrzeszonych w Inicjatywie dostrzegamy jednak, że potrzeba silnej organizacji, która pomoże działać na rzecz rozwoju i bezpieczeństwa Europy Środkowej. Taki rodzaj solidarności potrzebny jest szczególnie dziś, gdy toczy się, wywołana rosyjską agresją, wojna.

Od czerwca 2022 r. państwa, które nie są zrzeszone w Unii Europejskiej również mają możliwość aktywności w Inicjatywie Trójmorza jako partnerzy uczestniczący. Dzięki temu możliwe stało się włączenie w działania Inicjatywy Ukrainy, której dążenie ku dołączeniu do Unii Europejskiej jest wspierane przez wszystkie państwa zrzeszone. Myślę, że wiele państw naszego regionu ma nadzieję, że przyjdzie czas gdy również demokratyczna Białoruś będzie mogła uczestniczyć w Inicjatywie. 

– Unia Europejska dyskutuje dziś o zakazie wydawania wiz obywatelom Rosji. Czy Białorusini też powinni dostać takie ograniczenia?

– Wśród przedstawicieli państw członkowskich rzeczywiście toczy się taka dyskusja. Jednocześnie należy podkreślić, że dotyczy ona przede wszystkim wiz Schengen, które umożliwiają wjazd na teren dowolnego państwa strefy Schengen i pobyt przez 90 dni w ciągu 180 dni. Ewentualne zmiany w tym zakresie muszą mieć jednak charakter ustaleń dyplomatycznych i politycznych na poziomie unijnym. Nie jest to jednak równoznaczne z zakazem wjazdu do państw członkowskich, które we własnym zakresie kształtują politykę wizową. 

Nie można też zapomnieć, że Rosja prowadzi od ponad pół roku napastniczą wojnę, nie mając na względzie ofiar cywilnych. Minister Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej Zbigniew Rau odwiedzając w sierpniu Buczę, Irpień i Borodiankę, powiedział wyraźnie, że miejsca te „zapiszą się w historii jako miejsca zbrodni wojennych popełnionych przeciwko ludzkości”. Ciężko wyobrazić sobie sytuację, w której obywatele Federacji Rosyjskiej mogą podróżować po Europie w celach turystycznych.

Obecnie placówki polskie na Białorusi funkcjonują, dzięki czemu obywatele białoruscy, spośród których wielu poszukuje schronienia przed represjami politycznymi, ale także ci, którzy studiują czy pracują w Polsce, mogą ubiegać się w normalnej procedurze o przyznanie różnych form uprawnienia do pobytu w Polsce.

– Wiemy, że Rząd Polski jest bardzo pomocny dla Białorusinów w Polsce. Oprócz tego, Panie Konsulu powiedział w swoich przemówieniach, że jest gotowy pomóc Białorusinom, którzy są tutaj. Czy istnieje jakiś plan tej pomocy?

– Polska niezmiennie wspiera działania służące budowie suwerennej i demokratycznej Białorusi. Dlatego też staramy się wspierać obywateli Białorusi również poza granicami naszych państw. Jest wiele przejawów takiej aktywności, które dotyczą zarówno pojedynczych osób, jak i organizacji oraz stowarzyszeń.

 W wymiarze indywidualnym placówki konsularne, w tym Konsulat Generalny RP w Nowym Jorku, mogą przyjmować wnioski zagranicznych obywateli, którzy ubiegają się o przyznanie Karty Polaka. Jest to dokument ułatwiający nie tylko przebywanie w Polsce, ale także poruszanie się po kraju, podjęcie pracy czy rozpoczęcie studiów. Od kiedy przyznawana jest Karta Polaka, tylko na Białorusi złożono ponad 160 tys. wniosków o przyznanie tego dokumentu. W nowojorskim konsulacie na bieżąco rozpatrujemy wiele wniosków białoruskich obywateli, którzy poczuwają się do łączności z Polską. Jest to udany przykład instytucjonalnego działania, które bazując na wspólnym dziedzictwie, stanowi wyraz troski o wspólną przyszłość.

Polska aktywnie wspiera białoruskie organizacje i stowarzyszenia, ale także białoruską kulturę. W zeszłym roku, gdy nie mógł odbyć się miński „Miesiąc fotografii”, Instytut Pileckiego zorganizował w Berlinie wystawę „Żywie Biełaruś!”, żeby celebrować białoruską fotografię, pozwolić ukazać bez cenzury jej bogactwo wyrazu, ale też opowiedzieć naszym zachodnim sąsiadom o wydarzeniach z 9 sierpnia 2020 r. W Polsce organizowany jest też festiwal filmowy Bulbamovie, gdzie wyświetlane są filmy niezależnych białoruskich filmowców, a którego ostatniej edycji partnerem było Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

– W marcu 2022 roku przed kościołem białoruskim na Brooklynie było postawiono dwa pomniki bohaterów narodowych naszego dawnego wspólnego Państwa. Czy Pan uważa, że Białorusini i Polacy powinni naprawdę dzielić dziedzictwo, na przykład poezję Mickiewicza lub muzykę Moniuszki? Jaki powinien być stosunek do wspólnego dziedzictwa w ogóle, aby wywołać jak najmniej ewentualnych konfliktów?

– Odsłonięcie pomników Tadeusza Kościuszki i Kastusa Kalinouskiego przed białoruską cerkwią  to znak, że Polacy i Białorusini mają wspólnych bohaterów. To postaci wielkiego formatu, których wystarczy dla więcej niż jednego narodu. Tadeusz Kościuszko, poza naszym kontekstem Europy Środkowo-Wschodniej, jest przecież również bohaterem amerykańskim. 

Nasza kultura to w końcu nie tylko Mickiewicz czy Moniuszko, ale również tradycje i obyczaje, w tym silne przywiązanie do wolności i niepodległości, które motywuje działania białoruskich opozycjonistów. Nasza historia państwowości rozwijała się we wspólnym, wieloetnicznym i tolerancyjnym państwie – Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 

W Polsce powołane zostały instytucje publiczne, które troszczą się o materialny wymiar tego dziedzictwa, jak choćby „Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika”, który wspiera inicjatywy pielęgnujące miejsca ważne dla naszej wspólnej historii. Takie prace odbywały się również na Białorusi, gdzie wspierana Fundacja Dziedzictwa Kulturowego zajmowała się m. in. renowacją Fary Witoldowej w Nowogródku, w której ochrzczony został wieszcz Adam Mickiewicz. Tym smutniejsze jest, że obecnie władze w Mińsku nie dostrzegają tego wspólnego wymiaru naszej historii i nie pozwalają prowadzić prac, które mogłyby kłaść fundament pod docenianie wspólnego dziedzictwa naszych państw.

Wspólna historia to oczywiście również twórcy naszej kultury, których docenia się zarówno w Polsce, jak i na Białorusi. Wspominał Pan Moniuszkę i Mickiewicza, którzy na pewno nas łączą, ale są też Ogiński czy Naruszewicz, u których odnajdujemy liczne polsko-białoruskie tropy. Na pewno jest jeszcze wielu artystów, dawnych i współczesnych, których polsko-białoruskie dziedzictwo pozostaje do odkrycia. Dobrą okazją ku temu może być ogłoszony przez Swiatłanę Cichanouską Międzynarodowy Dzień Kultury Białoruskiej, który obchodzimy 7 lipca. 

Wspólne dziedzictwo to przede wszystkim poszukiwanie tego co nas łączy. Staramy się więc szukać takich punktów wspólnych. Jednym z nich są barwy: polskie biało-czerwone i białoruskie biało-czerwono-białe, które współdzielimy. W lipcu tego roku ogłoszony został, m. in. przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, międzynarodowy konkurs na plakat „Biało-czerwono-biały”, który zachęcał do przyjrzenia się demokratycznemu zrywowi ostatnich lat na Białorusi. Powstało wiele pięknych prac, które następnie pokazywano na wystawie plenerowej w Warszawie. 

Historia naszego regionu jest bardzo trudna i złożona, tak więc i polsko-białoruska historia nie może uciec od pewnych ciemnych kart. Relacje między narodami trzeba budować na prawdzie, nie powinno to jednak prowadzić do zagarniania niektórych postaci na własność i wzajemnego wytykania sobie krzywd. Polsko-białoruska historia uczy nas przecież, że prawdziwa, długotrwała siła leży w zjednoczeniu i solidarności. 

– Panie Konsulu Generalny, bardzo dziękuję za rozmowę.

– Dziękuję bardzo.

Narrator: Michał Chаropka

Perkolacja polsko-białoruska: Aleś Paźniak, Michał Charopka